Μαρτυρία-ντοκουμέντο: Το ελληνικό παρακλάδι ενός διεθνούς πολιτικού σκανδάλου.
Παρά την απέχθεια προς τον Ντόναλντ Τραμπ, η απόφασή του για τη διακοπή της χρηματοδότησης της USAID (United States Agency for International Development), είχε και θετικό αντίκτυπο. Σε ποιο σχήμα θα μετουσιωθεί αυτή και με ποιες αρμοδιότητες, είναι άλλη υπόθεση. Με το ενδεχόμενο η νέα USAID – ή όπως αλλιώς ενδεχομένως μετονομαστεί – να διαδραματίσει εξίσου ή περισσότερο αρνητικό ρόλο στη διεθνή σκηνή.
Το βέβαιο και ορατό όσον αφορά τουλάχιστον στους «παροικούντες την Ιερουσαλήμ» (διπλωμάτες, ΜΚΟ που δρουν στο εξωτερικό, ιδρύματα Διεθνών Σχέσεων, πανεπιστημιακούς και δημοσιογράφους που ασχολούνται με την εξωτερική πολιτική) είναι ότι όλοι γνωρίζαμε ποιος ήταν ο κύριος ρόλος της USAID και με ποια προσχήματα επιτελείτο αυτός. Ήταν ανέκαθεν σαφές ότι πρόκειται για το πιο δυνατό «εργαλείο» της CIA, με εξαιρετική αποτελεσματικότητα. Το οποίο, μάλιστα, αντί να κινδυνεύει να εκθέσει πολιτικά/νομικά τους κυβερνώντες των ΗΠΑ, είχαμε το οξύμωρο ότι αυτοί έδρεπαν και επαίνους σε παγκόσμιο επίπεδο.
Καθότι δεν αμφισβητείται ότι η USAID προσέφερε παράλληλα επί δεκαετίες ανθρωπιστικό έργο στον Τρίτο και Τέταρτο Κόσμο, ξοδεύοντας δισεκατομμύρια. Είναι η λεγόμενη «ήπια διπλωματία», με την οποία όλες οι ανεπτυγμένες οικονομικά χώρες βελτιώνουν τη διεθνή εικόνα τους (perception), με θεωρητικά ανιδιοτελείς πράξεις, που πάντα βέβαια έχουν έναν και μόνο στόχο: την υλοποίηση των εθνικών και μόνο στόχων τους (= στόχων πολιτικών, αλλά και οικονομικής διείσδυσης). Και πώς θα μπορούσε να «τιμωρήσει» κανείς τις φτωχές «αναπτυσσόμενες» χώρες που προσδοκούν τη βοήθεια αυτή, ισχυριζόμενος – χωρίς επαρκή τεκμηρίωση – ότι στην ουσία οι ΜΚΟ που προσέφεραν in loco τις υπηρεσίες τους και πολύτιμα υλικά αγαθά, ήταν άμεσοι και έμμεσοι πράκτορες/συνεργάτες της CIA.
Κατανοητά όλα αυτά. Αλλά γιατί συμπεριλαμβανόταν η Ελλάδα στους «αποδέκτες» της USAID; Ήμασταν και παραμένουμε ένα από τα κράτη-μέλη της DAC (Development Assistance Committee), δηλ. μια από τις πλούσιες «δωρήτριες χώρες», πόσω μάλλον πριν τα Μνημόνια, όταν η Ελλάδα συγκαταλεγόταν στα 25 πιο εύρωστα οικονομικά δυτικά Κράτη.
Επειδή συνεπώς το παραμύθι δεν μπορούσε να έχει «δράκο», η USAID χρησιμοποίησε το επιχείρημα ότι η Ελλάδα ως το μόνο «pivotal state» των Βαλκανίων (και μόνο μέλος πριν το 2004 της ΕΕ και του ΝΑΤΟ) μπορούσε να συνδράμει σε μεγάλο βαθμό στον «εκδημοκρατισμό και την οικονομική ανασυγκρότηση» των Βαλκανίων. Ποια ελληνική κυβέρνηση μπορούσε να αρνηθεί, αφού – θεωρητικά τουλάχιστον – υποτίθεται ότι αναβάθμιζε και τον δικό μας περιφερειακό και άρα διεθνή ρόλο;
Στους ίδιους παροικούντες, αλλά και εκτός Ιερουσαλήμ, είναι γνωστή η επίσημη συμβολή της Ελλάδας στην ανατροπή του Μιλόσεβιτς, παρά τις συμπάθειες που αυτός έχαιρε από ένα σημαντικό ποσοστό της ελληνικής κοινής γνώμης. Πριν τελικά φθάσουμε στους νατοϊκούς βομβαρδισμούς της Σερβίας, η χώρα μας χρησίμευσε ως «παραπέτασμα» των ΗΠΑ: ελληνικές ΜΚΟ βοηθούσαν ως μεσάζουσες στον «εκδημοκρατισμό» της Σερβίας (με το «αζημίωτο», εννοείται). Έτσι υπό την πανβαλκανική «φιλάνθρωπη» αιγίδα της USAID, δεν κινδύνευαν να εκτεθούν ΗΠΑ και Ελλάδα ότι αναμιγνύονται στις εσωτερικές υποθέσεις άλλου κράτους, παραβιάζοντας τον Καταστατικό Χάρτη του ΟΗΕ (τουλάχιστον όσον αφορά στα προσχήματα).
***
Eρχόμαστε τώρα στο 2015, όταν ανέλαβε Υπουργός Εξωτερικών ο Νίκος Κοτζιάς, ο οποίος μου πρότεινε να αναλάβω τη θέση του Γενικού Διευθυντή της Υπηρεσίας Διεθνούς Αναπτυξιακής Συνεργασίας (ΥΔΑΣ) του ΥΠΕΞ, ουσιαστικά αμισθί, αφού 4 μήνες πριν είχα συνταξιοδοτηθεί από το Υπουργείο και όπως είναι γνωστό (αντίθετα με τι ισχύει μετά το 2019 επί Ν.Δ.), οι περικοπές των συντάξεων για τους τυχόν εργαζόμενους ανήρχοντο τότε στο 70%.Δέχθηκα τη θέση, διότι από ετών γνώριζα εκ του σύνεγγυς τη σκανδαλώδη διασπάθιση 300 περίπου εκατομμυρίων ευρώ που δόθηκαν απλόχερα, μεταξύ 2000-2010, σε διάφορες ΜΚΟ, η συντριπτική πλειοψηφία των οποίων είχαν στα ΔΣ αποκλειστικά στελέχη και πολιτικούς φίλους των εκάστοτε κυβερνώντων (επί ΠΑΣΟΚ και Ν.Δ.).
Δεν θα αναφερθώ σε πόσες ΜΚΟ της περιόδου αυτής στάλθηκαν στην Εισαγγελία Διαφθοράς από την ΥΔΑΣ κατά την περίοδο 2015-2018, πόσα άτομα και υπάλληλοι του ΥΠΕΞ οδηγήθηκαν στο εδώλιο του κατηγορουμένου από τη Δικαιοσύνη (και όχι από το ΥΠΕΞ), πόσοι καταδικάστηκαν και πόσοι αθωώθηκαν. Άλλωστε, ορισμένες δίκες συνεχίζονται έως και σήμερα σε δεύτερο βαθμό. Το μόνο βέβαιο είναι πάντως ότι στις περισσότερες χώρες όπου ανέλαβαν ανθρωπιστικά και αναπτυξιακά έργα οι ελληνικές ΜΚΟ που χωρίς αξιοκρατικά κριτήρια επελέγησαν από την «ελληνική USAID», δηλ την ΥΔΑΣ, η εικόνα της χώρας μας, αντί να βελτιωθεί, ζημιώθηκε ανεπανόρθωτα. Γνωστό επίσης ότι πλήθος ελληνικών ΜΚΟ της εποχής, πρώτα εξασφάλισαν τους κομματικούς πακτωλούς και έπειτα … ιδρύθηκαν (sic).
Στο διάστημα λοιπόν αυτό, οι συνεργάτες μου κι εγώ παρατηρήσαμε ότι η «πτωχή πλην τιμία Ελλάς» χάριζε αφειδώς εκατομμύρια δολάρια όχι μόνο σε αμερικανικές ΜΚΟ και Ιδρύματα, αλλά και στην ίδια την USAID (!). Ψάξαμε στο διαδίκτυο και βρήκαμε (ναι από το διαδίκτυο) ότι ένα ποσό 1.450.000 δολ. ΗΠΑ που είχαμε δώσει ως συμμετοχή μας για ένα αρδευτικό έργο στην Καμπούλ, δεν είχε υλοποιηθεί και το κονδύλι εμφανιζόταν ακέραιο στους ισολογισμούς της USAID επί πολλά έτη. Χωρίς βέβαια να γνωρίζει οτιδήποτε το Αφγανιστάν για τη «θεάρεστη» συνεισφορά μας.
Ο πειρασμός να ζητηθεί η επιστροφή του ποσού ήταν μεγάλος. Σε όλες τις άλλες υποθέσεις που χειρίστηκα εξ ονόματος του Υπουργού, ο Νίκος Κοτζιάς με εμπιστευόταν και δεν χρειαζόμουν να ζητώ την άδειά του για να προχωρήσω σε οποιαδήποτε ενέργεια. Στην περίπτωση όμως αυτή θεώρησα σκόπιμο να τον ρωτήσω αν τυχόν είχε αντίρρηση. Η απάντησή του ήταν άμεση και αφοπλιστική: «Όχι, γιατί να έχω αντίρρηση; Επειδή είναι Αμερικάνοι;»
Δεν είμαι, ούτε υπήρξα μέλος του ΣΥΡΙΖΑ, ούτε έχω κάποια ιδιοτέλεια στην ηλικία των 73 ετών. Αλλά είμαι πεπεισμένος ότι μόνο επί Υπουργίας Κοτζιά θα μπορούσε να ληφθεί μια τέτοια απόφαση. Εννοώ με καμία άλλη κυβέρνηση και με κανέναν άλλο Υπουργό. (Και όσο με γνώρισαν στο ΥΠΕΞ, ξέρουν ότι δεν αρέσκομαι σε κολακείες και δημόσιες σχέσεις).
Η USAID μας επέστρεψε το 2017 σχετικά γρήγορα και αθόρυβα τα 1.450.000 δολ. ΗΠΑ, που κατατέθηκαν ακέραια στον τραπεζικό λογαριασμό της Α΄ ΔΟΥ Αθηνών. Ουσιαστικά παραδέχθηκε την αβελτηρία της (σφάλμα/απόπειρα εξαπάτησής μας, πείτε το όπως θέλετε), πιθανόν γιατί υπολόγισε ότι κινδύνευε να αποκαλυφθεί ο ρόλος της και το θέμα να πάρει ευρύτερες διαστάσεις. Το ποσό άλλωστε ήταν «ψίχουλα» σε σχέση με το ετήσιο budget της.
Και στο σημείο αυτό τίθεται το καίριο ερώτημα: Μήπως η σχέση ΥΔΑΣ – USAID ήταν «τριγωνικού τύπου»; (Κατά το αντίστοιχο κυβέρνηση – τράπεζες – ΜΜΕ); Με δυο λόγια: Μήπως δίναμε τα χρήματα αυτά στις ΗΠΑ ώστε να τα δώσουν εκείνοι στους Έλληνες δημοσιογράφους που στήριζαν ταυτόχρονα κυβερνήσεις και αμερικανικά συμφέροντα στην Ελλάδα;
Αν αυτό αποδειχθεί με ονοματεπώνυμα, η «λίστα Πέτσα» θα φαντάζει μάλλον φαιδρή.
Και αν όντως συμβεί, ας ελπίσουμε ότι αυτή τη φορά η Θέμις θα σταθεί στο ύψος των περιστάσεων. (Όπως στις αμερικανικές ταινίες που έχουν σχεδόν πάντα happy end, καλό είναι να κλείνουμε ένα κείμενο με κάτι πρόσχαρο, αν όχι αισιόδοξο).
(Ο Νίκος Βαμβουνάκης είναι πρέσβης εν τιμή. Το άρθρο αποτελεί αναδημοσίευση από το «X-Efimerida»)
